Гарадзельская вунія 1413 году — саюз між Польшчай і ВКЛ падпісаны 2 кастрычніка 1413 году ў замку Гарадло на рацэ Заходні Буг, між Вялікім князям Літоўскім Вітаўтам і каралём польскім Ягайлай.

Адмяняла большую частку Крэўскай ўніі 1385, падцьверджвала існаваньня Вялікага Княства Літоўскагаў якасьці незалежнай дзяржавы. У той самы час прызнавала вярхоўнасьць польскага караля які мусіў тсацца ўладаром ВКЛ пры сьмерці вялікага князя. Унія ўніфікавала агульную палітыку двух дзяржаў, уводзіла агульныя інстытуты, агульныя польска-літоўскія соймы і сходы, ўрады ваяводаў і кашаталянаў на Літве. Літоўская шляхта зраўнялася зь польскімі родамі.

У Гарадло было падпісана 3 прывілеі (граматы).

Першы прывілей — выдадзены ад 47 польскіх феадалаў надзяляў 47 літоўскіх феадалаў-каталікоў сваімі прыватнымі гербамі.

Другі прывілей — падпісаны 47 літоўскімі феадаламі падцьвярджаў прыняцьцё імі польскіх прыватных гербаў. Літоўская шляхта абяцала быць з польскай у вечным сяброўстве. Адзначалася, што ў выпадку сьмерці Вітаўта выбары новага вялікага князя літоўскага мусілі адбывацца пры згодзе з польскай шляхтай. А ў выпадку сьмерці Ягайлы - выбары польскага караля мусілі адбывацца пры згодзе літоўскай шляхты. Меў 45 пячатак.

У трэцім прывілеі (названы Гарадзельскім прывілеям 1413) Ягайла і Вітаўт абавязваліся прызначаць на дзяржаўныя пасады толькі шляхцічаў-каталікоў, якія маюць гербы. Іх грамадскае становішча падвышалася да князёў Рурыкавічаў і Гедэмінавічаў. У Прывілеі было запісана пра яднаньне ВКЛ і Польшчы, аднак гарантавалася адасобленасьць улады вялікага князя літоўскага і яго самастойнасьць.

Гарадзельская ўнія дазволіла задобрыць і супакоіць рымскую курыю, якая была настроена варожа пасьля паражэньня Тэўтонскага ордэну ў Грунвальдскай бітве 1410.

ВОПРОС22: Палітычная барацьба пасля смерці Вітаўта. Грамадзянская вайна у ВКЛ 1432-1436 гг.

Пасля смерці Вітаўта (1430 г.) кароль Ягайла прызначыў яго пераемнікам малодшага з Альгердавічаў Свідрыгайлу. Гэты князь быў вядомы сваёй шматгадовай барацьбой з вял. кн. Вітаўтам. Калі яшчэ ў 1392 г. Віцебскі ўдзел перайшоў ва ўладанне вялікага князя Вітаўта (да гэтага часу Віцебск знаходзіўся ў пажыццёвым валоданні жонкі Альгерда Ульяны) і Вітаўт прызначыў свайго пляменніка Фёдара Васну, Свідрыгайла раптоўна з'явіўся ў Віцебску, забіў Ф.Васну і пакняжыўся тут. Віцябляне аказалі вельмі энергічную падтрымку свайму новаму князю, але ўсё ж ен не мог утрымацца, быў выгнаны Вітаўтам і павінен быў уцячы з Віцебска. Пасля доўгага бадзяння Свідрыгайла памірыўся з Вітаўтам і атрымаў ад яго ўдзел — Северскую зямлю. Але адтуль з прычыны ўзнікшай нязгоды зноў уцёк (пасля 1403 г.), хоць пазней (з 1410 г.) зноў з'явіўся на Севершчыне і валодаў ёю да смерці Вітаўта.

Прызнаючы пераемнікам вялікага князя Вітаўта такога ўпартага яго антаганіста, Ягайла, відаць, меў на ўвазе, што новы вялікі князь будзе прытрымлівацца іншай палітычнай праграмы і не будзе карыстаода падтрымкай тых элементаў, якія так высока ўзнялі ўладу Вітаўта. Відаць, Ягайла прызначэннем вялікім князем Свідрыгайлы хацеў выправіць тое, што было страчана палякамі пры яго папярэдніку. Вітаўт, сын Кейстута, апіраўся галоўным чынам на цэнтральную частку дзяржавы — уласна Літву і Жмудзь. Тут ведалі яго, бацьку Кейстута, тут падтрымлівалі і яго сына. Свідрыгайла, ускраінны князь, быў добра вядомы ў Віцебску, на Севершчыне, Валыні і Падоллі, але зусім невядомы літоўцам. Такім чынам, новы князь павінен быў апірацца хоць і на шматлікі, але малазгуртаваны ўскраінны элемёнт. Аднак усе гэтыя разлікі Ягайлы і яго польскіх дарадчыкаў аказаліся непрадбачлівымі. Перш за ўсё на самога Свідрыгайлу цяжка было паспадзявацца. Гэта быў чалавек вельмі здольны да кіпучай дзейнасці. але маланастойлівы і ў моцнай ступені адданы п'янству. У былога ўдзельнага князя, што ўдала ўзнімаў паўстанні многіх абласцей, не хапала ўмення палкаводца, які б вёў вялікае войска. Але за гэтымі асабістымі якасцямі, магчыма, і невядомымі Ягайлу, стаялі прычыны, відаць, зусім нечаканыя для палякаў. Свідрыгайла быў сапраўды вельмі папулярны сярод беларускага насельніцтва. Між тым беларускія вобласці, асабліва найбольш знатныя элементы іх насельніцтва, мелі шмат прычын для незадаволенасці існуючым становішчам рэчау. Перш за ўсё была зусім яснай небяспека, што пагражала рускай народнасці і вызнаваемвй ёю рэлігіі ад насоўвашія паланізму і каталіцызму. Потым арыстакратычныя элементы, якія пераважалі ў рускіх абласцях, — удзельныя князі і баяры — былі прыхільнікамі поўнай самастойнасці дзяржавы.

Свідрыгайла аказаўся вельмі непрыдатным вялікім князем у адносінах да палякаў і Ягайлы. Адначасова з прызначэннем яго вялікім князем польскія гарнізоны занялі Падольскую зямлю і палякі запатрабавалі ўступкі Валыні. Пры першым паведамленні пра заняцце палякамі Камянца Свідрыгайла прыйшоў у лютасць, арыштаваў караля Ягайлу, які знаходзіўся ў Вільні і адпусціў яго толькі тады, калі былі аддадзены распараджэнні пра вяртанне Падолля. Гэты рэзкі ўчынак паказаў роўным чынам і настойлівасць і бестактоўнасць новага вялікага князя; для палякаў стала ясным, што ад яго нельга чакаць ніякіх уступак. Свідрыгайла неадкладна сабраў вялікае войска, якое блішчэла шлемамі многіх удзельных князёў. адправіўся на Валынь і прымусіў Ягайлу зняць аблогу Луцка.

Усім гэтым Свідрыгайла моцна раздражняў палякаў і. акрамя таго, сваёй унутранай палітыкай ен узбройваў супраць сябе значную частку літоўцаў. Сярод апошніх знайшліся змоўшчыкі, якія на чале з князем Сямёнам Гальшанскім і братам Вітаўта ўдзельным князем старадубскім Жыгімонтам Кейстутавічам напалі ў горадзе Ашмяны на Свідрыгайлу, захапілі ў палон яго сям'ю і абвясцілі ад імя Ягайлы вялікім князем літоўскім Жыгімонта Кейстутавіча. Усё гэта было зроблена з дапамогай і па ўказцы палякаў.

Свідрыгайла паспеў схавацца ў Полацку. 3 гэтага моманту (1432 г.) на працягу двух гадоў Літоўска-Руская дзяржава знаходзілася ў міжусобнай барацьбе. Рускія ўдзельныя князі і буйное баярства сталі на бок Свідрыгайлы. Жмудзь і Падляшша пераважна з дробным служылым людам узняліся за

Жыгімонта. Хоць ва баку Свідрыгайлы была значная колькасная перавага, але ён рабіў ваенныя памылкі і таму прайграваў бітву за бітвай, пакуль, нарэшце, бітва пад Вількамірам не дала праціўніку такой перавагі, што Полацк. Віцебск і Смаленск прызналі Жыгімонта, а Свідрыгайла ўцёк у Кіеў і тут замацаваўся ў Кіеўскай і Валынскай абласцях. На самай справе ў гэтай бітве Свідрыгайла і яго прыхільнікі пацярпелі страшнае паражэнне. Было забіта 13 рускіх князёў і каля 40 тыс. воінаў. У палон трапілі 42 князі, 1500 баяр і нямецкіх баронаў, якія прыйшлі з лівонскім магістрам давамагаць Свідрыгайлу. Стварылася даволі няпэўнае становішча, якое існавала да 1440 г., калі ў Вільні быў зноў зроблены дзяржаўны пераварот; схлалася змова [на чале] з валынскімі князямі Чартарыжскімі, вынікам якой была смерць Жыгімонта. Акалічнасць гэту выкарыстала літоўская партыя і абвясціла вялікім князем малодшага брата польскага караля Уладзіслава II (Ягайлы) — Казіміра. 3 прычыны малалецтва апошняга ад яго імя.стаў кіраваць літоўскі князь Ян Гаштольд.

ВОПРОС№23: Органы дзяржаўнага кіравання ВКЛ у XV-XVI ст., іх эвалюцыя і функцыі.

С самого начала ВКЛ складывалось как ограниченная феодальная монархия во главе которой стоял князь или «гаспадар». Князь обладал широкими полномочиями, командовал вооруженными силами, издавал законы, руководил политикой, объявлял войны и т.д. В 15-16-х веках власть князя ограничивали сейм и рада. Сейм- сословно- представительский орган, который вырос из местного вече. Сначала на сейм приглашалась вся шляхта, но чтобы избежать трудностей со сборами сейм переделали в представит. орган. С 1512г на сейм приезжало по 2 делегата от каждого павета. Сейм проходил не только в Вильно но и в Бресте, Минске, Гродно. Сейм выбирал князя, объявлял войны, определял налоги и т.д.

Рада- действовал при князе в качестве совещательного органа. В состав панов-рады входили крупнейшие феодалы, которые занимали высшие гос должности, а также высшие чины церкви. Со временем значение рады в гос-ве возросло и она вместо совещательного сделалась гос-венным органом.(князь не мог решать вопросы внеш политики, издавать законы, распоряжаться финансами и т.д.).

Высшие служебные должности в ВКЛ:

Маршалакземский руководил на заседаниях, сеймах и радах, объявлял решения князя и рады, руководил приемом иностранных послов, регулировал пропуск к князю просителей.

Гетман(высший)-командовал военными силами гос-ва.

Канцлер- руководил работой гос канцелярии,под его началом находилась «метрика ВКЛ»- гос архив ВКЛ, хранитель великой гос-венной печати.

Подскарбий земский -следил за всеми гос-венными расходами.

В территориально-административном отношении ВКЛ делилось на воеводства, паветы, волости. Впервые воеводства введены в 1413г- Виленское и Трокское. К 1569г- 8 воеводств и 22 павета.

Воеводства.

Воевода-руководитель администрации в воеводстве, назначался князем и радой, как правило пожизненно из числа крупных феодалов. Он отвечал за поддержание порядка, сбор дани, организацию вооруженных сил. Ближайшие помощники: каштелян- вооруженные силы и ополчение, ключник- собирал дань, городничий- комендант замка.

Паветы.

Староста- являлся руководителем администрации в павете назначался князем или радой из числа крупных феодалов. Полномочия так же как и у воеводы но на уровне павета. Сословно- представительскими органами в воеводствах и паветах были воеводские и паветовые сеймики. На них присутствовала вся шляхта данного павета или воеводства. Они проходили каждый год, на них выбирали депутатов на главный сейм страны и готовились предложения главному сейму.

Волость.

Охватывала как правило 10-13 сельских поселений. Интересы гос-ва в ней представлял тиун, который выбирался из шляхты. Он собирал подати и пересылал их в центр. Судебные органы в гос-ве были двух разрядов:1) общие суды для всего населения, 2) сословные суды (только для шляхты и духовенства).

Самым высшим судебным органом был великокняжеский суд и суд панов рады. Законы по которым существовало ВКЛ- статуты ВКЛ (1529-автор Лев Сапега;1566;1588). По точности обработки законов они не имели себе равных в Европе. К тому же были написаны на белорусском языке.

ВОПРОС24: Фарміраванне заканадаўства ВКЛ. Прывілеі, Судзебнік 1468г., Статуты ВКЛ 1529 и 1566 гг.

На чале класа зямельных уласнікаў стаяў вялікі князь літоўскі (гаспадар), які з'яўляўся вярхоўным уладаром усёй зямлі ў дзяржаве, а. таксама меў свае ўласныя зямельныя ўладанні (гаспадарскі дамен). Усе феадалы дзяліліся з вялікім князем часткай феадальнай рэнты. 3 гаспадарскага дамена ўвесь прыбытак збіраўся на карысць велікакняжацкай улады і выкарыстоўваўся як на прыватныя мэты князя, так і на дзяржаўныя. Гэтыя землі атрымалі статус дзяржаўных. Прыступкам ніжэй на іерархічнай лесвіцы стаялі буйныя феадалы — князі і зямельныя магнаты, што валодалі зямлёй на правах вотчыны (спадчыннага ўтрымання). Далей ішлі баяры, самая шматлікая група пануючага класа. Ад князёў яны адрозніваліся тым, што валодалі зямлёй умоўна (пры ўмове нясення вайсковай службы ў князя ці буйных магнатаў). Гэта быў прыклад часовага ўтрымання. Баярства паводле маёмаснага становішча было таксама неаднародным. Былі буйныя баяры, якія стаялі блізка да князёў, сярэднія, што складалі асноўную частку баярства. Але былі і такія, што мала адрозніваліся ад сялян і самі апрацоўвалі зямлю. Гэта група мела польскую назву "шляхта". Пасля шляхтай пачалі называць феадалаў, што належалі да ваенна-служылага саслоўя. Руская назва "баярства" паступова выйшла з ужытку.Пануючы стан класа зямельных уласнікаў, феадалаў, быў замацаваны законам. Характэрна, што ў Вялікім княстве Літоўскім доўгі час не было адзінага заканадаўства. Прывілеі, што давалі вялікія князі асобным землям і саслоўям, грунтаваліся на Рускай Праўдзе і мясцовых звычаях. Судзебнік 1468 г. Казіміра (1440 - 1447 — вялікі князь літоўскі, 1447 — 1492 - і кароль польскі) хоць і пашыраўся на ўсю тэрыторыю ВКЛ, але кадыфікаваў толькі феадальнае права. Першым сістэматызаваным агульнадзяржаўным зборнікам законаў феадальнага права стаў Статут ВКЛ 1529 г., які потым меў другую (1566) і трэцюю (1588) рэдакцыі. Палітычны лад ВКЛ — феадальная манархія, якая мела шэраг асаблівасцей у параўнанні з суседняй Маскоўскай дзяржавай.Таму ў ВКЛ не стваралася амаль ніякіх цэнтралізаваныхустаноў. Галоўным кіраўніком княства лічыўся вялікі князь літоўскі.

К основным нормативным актам привилейного этапа относятся:

- договорная грамота великого князя Казимира с Великим Новгородом об установлении мира и условиях ведения торговли с Полоцком и Витебском 1440 г.;

- грамоты великих князей городам на магдебургское право 1390, 1391, 1441, 1494, 1498, 1499 гг.;

- общеземские грамоты 1387, 1413, 1432, 1434, 1447 (1457) гг.;

- Судебник Казимира 1447 г.;

- постановление Городельского сейма об унии Велико го княжества Литовского с Польшей о привилегиях феодалов-католиков 1413 г.

К основным актам статутного периода относятся: Статуты ВКЛ 1529, 1566, 1588 гг.

Привилеи Ягайло 1387 года был первым нормативным актом, в котором не все феодалы Великого княжества Литовского, а только принявшие католическую веру, получали дополнительные привилегии.

Это было сделано с целью ускорить распространение католической религии на территории государства. Все последующие привилеи расширяли эти привилегии, хотя в силу объективных причин православная шляхта была уравнена привилеем 1432 г. в правах со шляхтой католического вероисповедания.

Общеземский привилеи Казимира 1447 года завершил процесс правового оформления сословия шляхты, предоставив даже в ущерб государственным интересам столь многочисленные привилегии, что иногда его называют конституцией шляхты.

Оживление правотворческой деятельности государства, оттеснение на задний план такого традиционного для раннефеодального периода развития права источника как правовой обычай и ряд других причин, во второй половине XV в. вызвали необходимость в систематизации текущего законодательства. Результатом работы по упорядочению текущего общеземского законодательства было утверждение Казимиром Судебника Великого княжества Литовского 1468 г. Его нормы регламентировали в основном уголовно-правовые отношения, хотя есть и отдельные положения, касающиеся процессуального, гражданского и административного права.

Судебник содержит 25 статей, из которых 16 регламентируют различные правовые аспекты такого преступного деяния как кража (раскрывается состав преступления, определяются виды наказания за простую кражу и квалифицированную и др. положения).

Характеризуя в целом зарождающееся общеземское право Великого княжества Литовского в конце ХП-ХУ вв., не обходимо отметить, что наряду с классическими чертами феодального права (классовый характер, право-привилегия и др.) ему присущи уже такие прогрессивные по своему времени положения, как:

1) четко указанный возраст уголовной ответственности;

2) право феодалов на публичный суд;

3) свободное без всяких ограничений распоряжение недвижимым имуществом;

4) ответственность только за вину;

5) ограничение ответственности членов семьи;

6) запрет самоуправства в виде наездов и др.

Это свидетельствует о довольно высоком уровне раз вития не только общества и государства, но и правовой мысли.

В силу развития и укрепления феодальных отношений в обществе ускорился процесс не только установления различной правоспособности для простых людей и феодалов, но и формирования новой социальной общности -сословия. Значимую роль в формировании светского сословия шляхты сыграли общеземские грамоты (привилеи), которые выдавались великими князями в 1387, 1413, 1432, 1434, 1447 гг.

Самым значимым событием в развитии феодального права Великого княжества Литовского в XVI в. является разработка и принятие Статутов 1529, 1566, 1588 годов. Именно на XVI в. приходится второй период в развитии права - статутный период. Наличие в государстве подобных крупных нормативных актов свидетельствует о вы соком развитии правовой мысли, культуры, образования.

Статуты Великого княжества Литовского резко отличались от крупных нормативных актов ХІУ-ХУ вв., как широтой охвата урегулированных правом общественных отношений, так и юридической техникой (главы, статьи, которые имеют названия).

Для Статутов, и особенно для Статута 1588 г., характерна ярко выраженная гуманистическая направленность. Так, уже в Статуте 1529 г. вводятся принципы ответственности всех только по закону и только по суду. По Статуту 1566 г. установлен возраст уголовной ответственности с 14 лет и право простых людей участвовать в избрании великого князя; по Статуту 1588 г. возраст уголовной ответственности был повышен - с 16 лет, и указан только один источник невольного состояния - плен. Более того, Статут 1588 г. предписывает называть челядь невольную впредь «дворовой челядью», а ранее бывшую челядь невольную и их детей наделить землей и перевести в разряд крестьян «отчичев» (непохожих).

Содержание Статутов свидетельствует о расцвете феодальной демократии, зарождении новой формы право сознания. Прогрессивные положения и принципы, закрепленные в них, дают основания, как отмечает профессор, доктор юридических наук Юхо И.А., утверждать, что в Статутах последовательно проводится идея установления правового государства.

Каждый Статут разрабатывался специально созданной комиссией, куда входили высокообразованные, сведущие люди своего времени (ученые, врадники). Например, в раз работке проекта Статута 1588 г. принимали участие Волович А.Б., Сапега Л.И., занимавшие должности канцлера и подканцлера и, по воспоминаниям современников, высокообразованные лица. Как правило, комиссия работала в течение длительного срока (несколько лет). Подготовленный ею проект Статута неоднократно обсуждался на сеймах, затем дорабатывался и принимался.

В Статутах нашли отражение различные отрасли права: государственное (конституционное), гражданское, брачно-семейное, уголовное, процессуальное и другие. Но следует отметить, что зачастую нормы одной отрасли права содержатся не в одном, а в разных разделах. Так, в Статуте 1588 г. нормы уголовного права закреплены в разделах Х-ХГУ и частично в разделах 1,11 и др.

Нормы в Статутах наряду с абстрактным характером часто носят казуальный характер, что затрудняет их восприятие.

Статуты Великого княжества Литовского - это свод действующих законов государства в XVI в., но не единственный. Наряду со Статутом действовали привилеи и постановления.

Статут 1588 г. как более содержательный и более совершенный пережил существование самого государства и действовал на территории Беларуси вплоть до 30-х годов XIX в., т.е. даже тогда, когда Беларусь находилась в со ставе Российской империи.

Государственное (конституционное) право по Статутам 1529,1566,1588 гг.

Государственное право проникнуто идеей верховенства закона как основной характерной черты, присущей правовому государству. Великий князь обязуется соблюдать законы страны.

Демократизм государственного права проявляется во многих его нормах, закреплявших принцип выборности монарха, ограничение его власти законом, Радой и сеймом. Разработчики Статута 1566 г. сделали первые, но довольно значимые шаги по правовому закреплению принципа отделения суда от администрации, детально регламентировав порядок формирования и деятельность земских поветовых и подкоморских судов. В Статуте 1588 г. этот принцип получил дальнейшее развитие в связи с закреплением статуса, порядка комплектования и компетенции ! Главного суда Более того, уже в Статуте 1529 г. четко проводится мысль, что местные врадники (подвоевода, подстароста и др.) судебные функции должны осуществлять с участием избранных «двух земянинов, людей доб рых а годных веры», «а без тых панов земян присяжных, естли бы обеих небыло, тыды не мають наместникове ани маршалкове судити» (арт.2 разд. VI). Таким образом, принципы коллегиальности и участия населения в работе судов в качестве присяжных заседателей становятся в XVI в. основными общими принципами организации судеб ной власти.

В государственном праве не только в Статуте 1529 г., но и вопреки Люблинской унии 1569 г., в Статуте 1588 года содержатся правовые нормы, касающиеся суверенитета Великого княжества Литовского, системы, структуры и компетенции органов власти и управления, исторически сложившихся в нем. В нормах всех Статутов закреплено положение, что на любые должности Великого княжества Литовского может быть избран или назначен только уроженец (гражданин) Великого княжества Литовского, но не иностранец. Великий князь не имеет права за пределами Великого княжества Литовского решать даже мелкие текущие вопросы, касающиеся государства или отдельных лиц этого государства.

Нормы государственного права свидетельствуют о духовном переломе феодального общества в XVI в., в частности его правосознания. В них усматривается стремление законодателя создать более благоприятные, упорядоченные нормами права условия существования человека в обществе, закрепив такие прогрессивные принципы как выборность, коллегиальность, законность, ответственность, отделение суда от администрации, участие в суде присяжных и др., что помогало избежать социальных взрывов в обществе.

ВОПРОС25: Дачыненні ВКЛ з Маскоўскай дзяржавай у канцы XIV-першай палове XVI ст.

В к 15 - 1 пол. 16 вв обострил. отнош. между ВКЛ и рос. гос-вом. причин было несколько. Так уж получ-сь, что сложил. два центра, вокруг. кот. стали объед. земли бывш. древнерусск. гос-ва. С помощью лит. князей на зеп. это удал. сделать быстрее, чем на вотоке, где русск. княж-ва долгое время нход под монголо-татариским игом. После его сверж-я и объед-я северовосточн. земель вокруг Москвы русск. князья продолж. политику собир-я русских земель. Литовск. князья со своей стор. стрем-сь включ. в состав. своего гос-ва остальн. русск. области. Это стало одной из причин сопернич-ва. В теч. 14-16 вв отнош-я между литовск. и русск. гос-вами нередко нос. враждебн. хар-ер. Литва не хотела дальнейш. усил-я Москвы и поддержив. золотоордынск. хана Ахмеда в его борьбе с русск. госу-вом. Она выступ также на стор-е Пскова и Новгорода против Москвы при Иване 3. Московск. князья в свою очередь заключ союзы, напрвлен. против Литвы, с крымск. ханами. Втор. причина былазалож. в особенностях внутр-го разв-я ВКЛ. Восточно-славянск. насел-е ВКЛ долгое время не отдел. себя по национ. признаку от насел-я русск. госуд-ва. Их объедобщие историч. корни, единая вера. Многие из неперешедших в католич-во и не ополячивш-ся бел. феодалов были не довольны своим неравоправн. полож-ем по сравнению с литовск. феодалами католиками и видели в Москве своего союзника. Наступл-е католицизма и расшир-е польск. влияние еще более усилив-о недовольство. Некот. из бел. феодалв вместе со своими вотчинами добровольно переход. под власть Москвы. Переход ряда князей вост. Б под власть русск. гос-ва стал причиной войны между Литвой и Москвой в 1500-03 гг. Для Литвы она заверш. неудачно. Литва потер. 25 городов и 70 волостей, вынуждена была призн-ть за моск. велик. князем титут Государя всея Руси. мир был скреплен браком дочени Ивана 3 с Велик. князем литовск Александром Казимировичем. Хоть этот мир и был непрочным и война вскоре возобновилась, Ивану 3 удал. удерж. за собой приобрет. кнаяж-ва. Не имела успеха попытка созд. направл. против Москвы союз Литвы, Польши, Крымского и Казанскаого ханств. В 1522 г к Русск. гос-ву отошел Смоленск. С этих пор русск. гос-во стало сильнее Литвы.

ВОПРОС26: Эвалюцыя феадальнага землеўладання і сялянскай гаспадаркі ў ВКЛ у XIV-першай палове XVIст.

Пачаткова вялікі князь літоўскі лічыўся вярхоўным уласнікам усёй зямлі. Паступова ўся зямля ў Вялікім княстве Літоўскім падзялілася на катэгорыі ў залежнасці ад таго ці іншага ўладальніка.

Поўнай уласнасцю феадалаў была “чэлядзь нявольная”. Яна не вяла сваёй уласнай гаспадаркі і жыла пры дварах феадалаў.

Асноўную частку насельніцтва складалі “цяглыя” сяляне ўсіх найменняў. Яны мелі меньшую ступень асабістай залежнасці ад ўладальніка..

Уся зямля, якой карысталіся ўсе жыхары сяла, лічылася маёмасцю сялянскіх абшчын. Абшчына несла адказнасць за своечасовае выкананне сялянскіх павіннасцяў.

За карыстанне зямлёй сяляне былі абавязяны плаціць уласніку пэўную рэнту.

К канцу ХV ст. адным з асноўных відаў павіннасцяў была дзялка-даніна прадуктамі. Яна была мядовай, бабровай, кунічнай, збожжавай, піўной, сеннай і г.д.

Прывілей 1447 г. пачаў працэс юрыдычнага абгрунтавання прыгоннага права ў Вялікім княстве Літоўскім. Ён зацвярджаў, што сяляне, якія пражылі на зямлі феадала 10 год, становяцца “непахожымі”, старажыхарамі.

Людзі служэбныя складалі даволі шматлікую катэгорыю насельніцтва. Па сваім эканамічным палажэнні яны былі блізкія да цяглавага сялянства. Галоўнай іх павіннасцю была вайсковая служба.

Вялікакняскі двор стаяў перад праблемай павелічэння прыбытковасці. Частыя войны паставілі вялікага князя літоўскага ў залежнасць ад феадалаў, якім ён вымушаны быў раздаваць землі. Гэта прывяло да моцнага скарачэння княжаскіх зямель. Таму каб павысіць прыбытковасць маёнткаў, Жыгімонт II Аўгуст у 1557 г. абвясціў аб правядзенні рэформы. Уся зямля падзялялася на роўныя надзелы памерам 21,3 га кожны.

У XIV–XVI стст. Мацнела феадальная залежнасць сялян ад феадалаў. Цэнтрамі культурнага жыцця, развіцця рамёстваў і гандлю станавіліся гарады. Іх роля ў эканоміцы Беларусі ўзрастае.

ВОПРОС27: Аграрная рэформа Жыгімонта ІІ Аўгуста, яе мэты, змест і наступствы.

Самым шматлікім саслоўем феадальнага грамадства былі сяляне. Аграрная перабудова гаспадаркі была вызначана каралём у 1557 г. Незалежна ад мясцовых асаблівасцей рэформы, яе вынікі ўсюды былі аднолькавыя: заснаванне фальварачнай гаспадаркі, канчатковае запрыгоньванне сялян, павелічэнне сялянскіх павіннасцей, рост даходаў дзяржаўнага скарбу і шляхты. У выніку рэформы адбыліся змены ў прававым становішчы сялян. Пасля рэформы сяляне дзеляцца на наступныя катэгорыі: цяглыя, асадныя, сяляне-слугі. У выніку аграрнай рэформы адбыліся амаль што рэвалюцыйныя змены: 1) Была разбурана сялянская абшчына ў Цэнтральнай і Заходняй Беларусі, дзе пачало ўкараняцца падворнае землекарыстанне; 2) змяніліся катэгорыі сялян, іх прававое і эканамічнае становішча; 3) сялянская гаспадарка пачала ўцягвацца ў рыначныя адносіны; З другой паловы XVII ст. пачынаецца эканамічны заняпад Беларусі. Ён быў выкліканы ўзмацненнем феадальнага прыгнёту, разбурэннем гаспадаркі, як у выніку антыфеадальнай, нацыянальна-вызваленчай барацьбы, так і знешніх войнаў. Аднаўляць разбураную гаспадарку пачалі з раздачы зямлі сялянам і перавод іх на грашовы і натуральны аброк. З аднаўленнем гаспадаркі вяртаецца паншчына і павялічваюцца павіннасці. Яшчэ адным саслоўем былі мяшчане – жыхары гарадоў. Саслоўе мяшчан павялічвалася за кошт вольных сялян, уцекачоў і прыгонных. Да першай паловы XVIII ст. магдэбургскае права мелі ўсе буйныя гарады. Саслоўе мяшчан складалася з заможных вярхоў, сярэдняга пласта і беднаты. Асновай эканамічнага жыцця гарадоў былі рамёствы і гандаль. У той час пачынаюць стварацца ўласныя карпарацыі рамеснікаў – цэхі. Пашыраўся гандаль як унутраны, так і знешні. Найбольш трывалыя сувязі былі з Расіяй, Польшчай, Левабярэжнай Украінай, Рыгай, з краінамі Заходняй Еўропы. У 1784 г. было завершана будаўніцтва канала Агінскага, які злучаў Нёман з Прыпяццю. У 1781 г. пачалося будаўніцтва Днепра-Бугскага канала. Такім чынам, сельская і гарадская гаспадарка Беларусі да сярэдзіны XVIII ст. была ў асноўным адноўлена.

ВОПРОС28: Сацыяльна-эканамічнае развіццё гарадоў Беларусі у XIV-першай палове ХVII ст.

Разв. городов в 15- 1 пол 17 вв заметно измен. полит. жизнь и соц. структуру феод. общ-ва Б. Самым крупн. г был Полоцк (10 тыс). В 16 – 1 пол 17 вв на терр. Б. упом. 462 гор. посел. В 16 в средн. город с числ. жит. более 5 тыс. чел. счит. Гродно, Брест, Быхов. Малыми город. с насел. 2 тыс и менее были г. Кобрин, Бобруйск, Кричев, Слоним, Орша. В цел. в сер. 17 в. в гор. Б прож. всего 12-13%, а ост. жили на селе. Соц. состав, имуществ. и правов. полож. насел. г-в было неоднородн.. Привилигиров. полож. заним. духов-во и феод. В конце 16 в. мещанам было щапрещ. влад. шляхетск. землями на правах собств-сти. Основн. насел г-в Б сосавл. ремесл., торг-цы, мелк. и средн. купцы. В 16-17 вв эта масса гор. насел. расслаивается. В ней выдел более состоят гр. купцов и цехов маст-ов. Значит. прослойку сост. гор. беднота и феод. завис. люди. В Б. конца 15 в возник. ремесл. цеха, кот сыграли важн. роль в эконом. развитии г-да. В целом цех в крупн. г-дах насчит 70 чел. Это маст-а, подмаст-я и ученики. В бел. цехах выдав. письм. устав. Он предст. собой сист. правил, регулир взаимотнош между маст-ом, подмаст. и ученик. Срок учен-ва – 5 лет. По оконч. срока обуч. уч. получ. рекоменд. своего мастера. Чтобы стать маст-ом, подмаст. должен быть прораб 3-4 года. Затем он должен был прораб от 1,5 до 3 лет в др. г-дах. Такое странствов. назыв. вандровка. Наряду с рем-ом в эконом. жизни г-дов имела торг-ля. В теч 16 – 1 пол 17 вв. гор. рынок стал основн местом, где крест продавал свой продукты. Ведущ. роль в торгов. связях г-ов играла закупка товаров. Постоян. торгов. связи крупн. гор-ов Б с соседн. стран. запада и востока привели к созд. сети дорог., однако в Б в 16-17 вв неслож един. внутр. рынок. Для этого не было ни эконом., ни соц-полит. условий. Эконом. разв-е г-ов в конечн. итоге привело горожан к мысли о созд-и гор. самоуправл. В клнце 15 в горож. Полоцка получ. право на самоуправл. В теч. 16-18 вв все крупн. г-да и значит. число средн. г-ов добил. самоуправл. (Орша, Бобруйск). Право на самоуправл. предоставл. гор-нам королевской грамотой или привилеем. По всем проступкам соверш. горож., он отвеч. только перед судом рады своего г-да. привилей на Магд. право предусматр. освобожд. корож. от некот. налогов. Охрана этих прав вход. в обязан-ть магистрата. Магистрат возгавл. войт. Ему принадлеж. высш. суд. и исполн. власть.

ВОПРОС29: Распаўсюджанне ідэй Рэнесансу ў Еўропе, тыпалагічныя рысы Адраджэння. Ренесанс на Беларусі.

Возрожде́ние, или Ренесса́нс (фр. Renaissance, итал. Rinascimento) — эпоха в истории культуры Европы, пришедшая на смену культуре Средних веков и предшествующая культуре нового времени. Примерные хронологические рамки эпохи — XIV—XVI века.

Возрождение – эпоха в духовной жизни Европы 13-16вв, которая характер возрождением интереса к науке и культуре античности, и высоким подъемом Евр науки литературы и искусства. В эпоху Возрождения – новый идеал. Гуманизм. Процесс освобождения культуры из-под власти церкви.

В 16в в Европе начинается Реформация – общ-полит движение за реформу церкви. Появляется протестанство – новая ветвь христианства. Протестанты выступали за свободу слова, за Библию на родных языках, благодоря чему в Европе развивается нац языки и книгопечатанье.

В 14-15вв сложились предпосылки для становления культуры возрождения в ВКЛ:

1 Рост городов

2 Увеличение торгово-ремесленного начеления

3 Оживление обществ-политич жизни в городах

4 Шляхта активно занимается меценатством

5 Политическая централизация и гос-правовая стабализация

6 Завершения формирования бел народности

7 Приобретение бел языком статуса гос (статут 1588)

8 Становление веротерпимости в 20-50гг 16в

Основным достижением этого времени можно считать начало книгопечатанья. Первая – Псартырь (1517). В 50гг 16в на средства Радивилов создана типография.

Система образования строилась на по конфесионному и сословному принципах. Образование велось на бел языке. Направление – гуманитарно-богословское.

Основными жанрами являлись жития,хождения,проповеди,летописи.

В 16в развитие получила церковно-рилигиозная публицистика(Сымон Будны, Цяпински, скарга).

Для архитектуры ВКЛ этого периода было характерно существование разных худ стилей. (романский – Белая вежа, готический – Троицкий костел, ренессанс). Основными типами строений были оборонительные и культовые.

Памятников монументальной живописи на Бел не сохранилось. Основным жанром – иконопись, зарождается портрет(парадный).Скульптура развивается благодаря готическим храмам – алтари-скульптуры.

ВОПРОС30: Рэлігійныя дачыненні ў ВКЛ у XIV-XVI ст. і іх асаблівасці у еўрапейскім кантэксце. Рэфармацыя і Контррэфармацыя у Еўропе і на беларускіх землях.

Праваслаўе да 1385 года было амаль дзяржаўнай рэлігіяй. Але пасля Крэўскай уніі пануючай рэлігіяй у ВКЛ становіцца каталіцтва. На глебе барацьбы паміж свецкай і духоўнай уладамі прарасла Аармацыя.

Рэфармацыя – грамадска-палітычны і рэлігійны рух, накіраваны супраць каталіцкай царквы як ідэйнай асновы феадалізму. У Рэфармацыі можна выдзяліць тры напрамкі:

1) каралеўска-княжацкі, які абараняў інтарэсы манархаў і свецкіх феадалаў ва ўмацаванні сваёй улады і захопе зямных багаццяў царквы;

2) бюргерска-буржуазны з яго пропаведдзю “мірскога аскетызму” і рэспубліканскага ўладкавання царквы;

3) народны, які патрабаваў ліквідацыі царквы, феадальнага прыгнёту і ўзаконення роўнасці.

Шляхту і заможных гараджан Рэфармацыя прывабіла магчымасцю падарваць магутнасць царквы, якая ўшчымляла іх правы.

Найбольшае пашырэнне ў княстве атрымаў кальвінізм, абаронцам якога стаў Мікалай Радзівіл Чорны. Ён заснаваў у Вільні першую пратэстанцкую абшчыну.

У 60-я гады XVI стагоддзя на Беларусі, у Літве і на Украіне з кальвінізму вылучыўся больш радыкальны напрамак – арыянства, ці антытрынітарызм.

Папства зрабіла стаўку ў выратаванні каталіцкай царквы на ордэн езуітаў. У ВКЛ езуіты з’явіліся на наступны год пасля Люблінскай уніі, выкліканыя віленскім біскупам для барацьбы з Рэфармацыяй.

К канцу XVII стагоддзя контррэфармацыя ў княстве перамагла.

Да сярэдзіны XVII стагоддзя польскія каралі практычна падпарадкавалі сабе праваслаўную царкву.

Такім чынам, на працягу ўсяго існавання Рэчы Паспалітай беларускі народ вымушаны быў весці цяжкую барацьбу за сваю веру, мову, культуру.

ВОПРОС№31: Асноўныя канцэпцыі паходжання беларускай народнасці і назвы “Белая Русь”.

Адным з складаных пытанняў з’яўляецца розныя падыходы да ўзнікнення Б., існуе шмат канцэпцый

9 ст. – Польская-і-Вялікаруская канцэпцыі (гэтая канцэпцыя ўзнікла бел. этнасу (Рэпінскі, Галмаўскі лічылі, што Б. частка вялікаруск. тэрыторыі, а бел. мова-дыялект

20 ст. Крывіцкая канцэпцыя – Пагодзін і Ластоўскі. Памылковае сцвярджэнне ў тым, што храналагічнае неадпаведнасць. Крывічы зніклі з сярэдзіны 12 ст.

Крывіцка-радзім-дрыгав. канцэпцыя(Карскі, Пічэта, Доўнар-Запольскі) памылковае неадпаведнасць храналагічных рамак.

Балцкая канцэпцыя (Сядоў)– змяшэнне славян з балтамі прывяло да з’яўлення бел. этнасу. Балты з’яўляліся асновай усходніх славян. супольнасцей

Фінская канцэпцыя (Ласкоў) –продкамі бел. з’яўляюцца фіны, улічвуючы назву рэкаў (Дзвіна)

50-я гг. 20 ст. канцэпцыя Токарава – аб’яднанне крывіч, радзімічаў, дрыгавічоў, паляч. у Сярэд. Падняпроўі сфарміравалася новая супольнасць- старажытнарус. народнасць

У 10 ст. зацвердзілася агульная назва Русь, сярэдн. Падняпроўу- Руская зямля, адзіная культура і мова, князі, моцная дзяржава абараняла усход.-слав. землі ад іншаземцаў. Утварыліся 3 народа ў выніку распада Русі: беларусы, рускія і украінцы.

У пачатку 90-х гг. 20 ст. Піліпенка канцэпцыя: фармір. бел. этнасу адбывалася як эвалюцыйна (змены), так і шляхам дыфузіі (пашырэння). Розныя этнічныя супольнасці узаемадзейнічалі і дапаўнялі адна др. у гэтым працэссею Усходне-слав. этнічн. супольнасць стала называцца русінамі, рускімі, русічы, а тэрыторыя- Руссю. Па лакальн. асаблівасцям мовы і культуры сучасная Б. падзялялася на 2-е дыялекта-этнічныя зоны- Палеская і Падзвінна-Дняпроўская

Паходжанне назвы “Белая Русь”

-з прыгажосцю зямлі

-мноста снегу, вольнасцю

-незалежныя ад татар<

Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая